KETEMU KANG PUNGKASAN
Sarangan.
Sarangan mau wujud desa cilik dumunung ana sikilé Gunung Lawu
kang sisih wétan, bawah Kabupatèn Magetan, Karésidhènan Madiun. Nanging senajan
mung wujud desa cilik, ewadéné akèh sing padha merlokaké teka mrono, ora mung
bangsa kita dhéwé, dalasan bangsa manca uga akèh sing padha merlokaké teka
mrono.
Sarangan mau dadi papan panggonan kanggo ngénggar-énggar ati,
hawané adhem kepénak. Ing kono ana Tlagané sing jembar bawéra banget, jenengé
Tlaga Pasir. Saking gedhéné tlaga nganti kena kanggo praon. Pancèn ing tlaga
kono disedhiyani prau séwan, kanggo para andon lelana sing padha teka mrono,
perlu ngénggar‑énggar ati, suka‑suka lan seneng-seneng.
Liyané Tlaga Pasir ya ana manèh yaiku Tlaga Wurung, nanging
mung cilik baé, tur ana ngisor.
Sakiwa tengening papan kono kebak kahanan alam kang bisa gawé
sengseming ati, lam‑laming pikir. Sisih kulon Gunung Lawu katon ngedhangkrang
nggegirisi, kaya raseksa lagi lungguh sila katon wingit. Sisih lor katon alas
greng kebak kekayon kang gedhé-gedhé, sisih wétan katon sawah‑sawah,
tharik-tharik, kothak-kothakan. Sisih kidul Pegunungan Kendheng lan jurang
pèrèng kang curem‑curem, medèni, nanging katon asri.
Ing Sarangan kono akèh hotelé, papan kanggo ngasokaké awak.
Tanahé loh, mula sakabèhing tanduran padha katon subur-subur lan lemu‑lemu, ijo
riyo‑riyo. Sarèhning ana papan pegunungan mula dalané ya munggah mudhun
terkadhang deder banget, terkadhang tumurun banget, tur ménggak-ménggok,
nanging wis becik, yèn disawang saka kadohan kaya ula.
Ing sacedhaké Tlaga Pasir sisih kidul panggonan kang rada
dhuwur katon ana sawijining nonoman lagi nggambar sakiwa tengené kono. Enggoné
nggambar
sajak ngemataké banget, karo saben‑saben nyawang sing lagi digambar. Hawa kang
isih adhem ora dirasa, dhèwèké terus ngobahaké pènsilé, orak-orèk ana ing
kainé. Wong sing nggambar mau ora Iiya R. Sukmana.
Wiwit ninggal Sala sing dijujug R. Sukmana menyang Kaliurang,
ana kono olèh setengah sasi, banjur bali ngétan, menyang Tawangmangu. Ana ing
kono uga nganti setengah sasi, banjur ngétan, nganti anjog ing Sarangan. Ing
sadalan‑dalan tansah mondhag‑mandheg, perlu nggambar sesawangan sing katon asri‑asri.
Gambaré bisa payu ana ing dalan.
Ana ing Sarangan mondhok ana omahé P. Kebayan. Saben dina
pegawéané lunga nggambar ing sakiwa tengené Sarangan kono, mulihé yèn wayah
soré. Ana Sarangan gambaré payu, marga akèh para Turisten saka manca negara sing padha nukoni gambarané, kang nyata
alus lan urip, gambaré diaji‑aji ing wong akèh.
R. Sukmana rumangsa seneng atiné ana ing Sarangan kono. Kajaba
sawangan‑sawangan sing asri‑asri akèh, hawané nocoki tumrap ing dhèwèké.
Nuju sawijining dina R.
Sukmana merlokaké nggambar kaya adat sabené, nanging pindhah ana sacedhaking
Tlaga Wurung, cedhak karo desa cilik, kang omahé mung, ana 3 surup. Déné sing
lagi digambar Tlaga Wurung, kang sinawang saka wétan. Mapan cedhak karo omah 3
surup mau. Lagi nengah-nengahi nyambut gawé, dumadakan atiné krasa kagol banget
nganti anggoné nggambar kepeksa lèrèn merga tansah keprungu tangising bayi kang
bola‑bali cengar‑cengèr nangis ora meneng‑meneng. Pinangkaning tangis mau saka
salah sawijining omah gedhèk telu mau. Embuh saka daya kapriyé, bareng krungu
tangising bayi kang bola‑bali cengar‑cengèr nangis ora lèrèn‑lèrèn, nganti
swarané sesek, pikirané R. Sukmana teka banjur gorèh, enggoné nggambar akèh
luputé. Ing batin grundelan mangkel karo wong tuwané bayi mau, déné bocah
nangis kekejer kaya mengkono teka mung dinengaké baé, ora dieneng‑enengi.
Pènsilé banjur dilebokaké kothak, gambaré ditinggal, nuli marani pernahing bayi
sing lagi nangis kekejer mau. Pernahé ana omah sing wétan dhéwé. Saya cedhak
saya cetha swaraning tangis mau, saya keprungu banter. Bareng tekan ngareping
omah mau, katon sepi, ora ana kemliwering wong, mengkono uga omah loro sing ana
jèjèré.
R. Sukmana banjur uluk salam, nanging ora ana sing mangsuli,
malah swaraning tangisé bayi saya seru. R. Sukmana atiné ora saranta manèh
banjur nékad mlebu, wusana banjur weruh bayi sing lagi nangis kekejer mau
diturokaké ana ambèn, sandhingé katon ana wong lagi mujung, kemulan brukut, ora
obah-obah.
”Huh ora genah, wong iki, kebangeten banget, ana bocah nangis
kekejer kaya ngono kok ora tangi‑tangi, kaya wong mati, enggoné turu.” mengkono
grenengé R. Sukmana terus nyedhaki perlu arep nggugah wong sing lagi turu, karo
nyawang bayi sing nangis mau, tetéla bayi anyaran, awaké isih katon abang
kabèh, betèké kakèhan enggoné nangis.
R. Sukmana maju, sikilé wong kang lagi turu krudhungan mau
banjur dioyog‑oyog supaya tangi. Nanging bareng nembé baé nyekel sikilé, R.
Sukmana kagèt, awit sikilé wong mau adhem banget kaya ès, mretandhani yèn wong
mau lagi nandhang lara. R. Sukmana ora sida muring, sakala banjur thukul rasa
welasé. Awaké wong mau digrayangi krasa adhem kabèh. R. Sukmana mundur ora sida
nggugah. Wong mau meksa durung tangi, awaké isih tetep krudhungan. R. Sukmana
ora weruh menyang rupané wong sing lagi lara mau, jalaran ketutupan kemul.
R. Sukmana weruh kapas Ian madu ana sandhingé, banjur énggal‑énggal
njupuk kapas sethithik, diplintir, nuli diclupaké ing madu didulangaké menyang
bayi sing isih nangis mau. Sanalika bayi dadi meneng karo ngenyut kapas sing
ana maduné mau. Bubar iku R. Sukmana alon‑alon nyedhaki wong sing lagi lara,
nuli wiwit digugah manèh alon‑alon. Wong sing lara banjur katon obah‑obah karo
sambat ngruntuh.
”Mbok, Mbok kula aturi tangi rumiyin.” mengkono pangundangé
karo ngoyog‑oyog awaké rada seru.
Wong sing krudhungan mau banjur mbuwang, kemulé sajak kagèt,
awit ana sing nggugah. Nanging sepira kagèté R. Sukmana bareng weruh wong sing
digugah mau, sakala banjur mundur mripaté nyawang mencereng, karo ngéling‑éling.
Kaya‑kaya wis tau weruh rupa sing kaya mengkono, ananging ana ing ngendi
dhèwèké meksa ora kèlingan, wong mau tansah dipandeng, praupané katon pucet
banget kaya kertas.
Wanguné sing kagèt ora mung R. Sukmana dhéwé, wong sing
digugah mau semono uga, katon kagèté, weruh wong lanang ana ing sandhingé.
Mripaté ganti mandeng mencereng nyawang R. Sukmana tanpa kedhèp, awit sajak‑sajaké
uga wis tau, weruh rupa sing kaya mengkono. Mula nganti suwé anggoné padha
pandeng‑pandengan, durung ana sing miwiti ngajak guneman, cangkem padha
blangkemen kabèh.
Nanging ora suwé wong wadon kang lagi nandhang lara mau banjur
njerit karo sambat.
”Mas ........ Sukmana!” karo arep menyat nanging ora kuwat. R.
Sukmana éling, banjur ngrungkebi wong wadon mau karo bengok.
”Jeng Tien ................ !” karo nyekeli tangané kang adhem kaya ès.
R. Sukmana rumangsa trenyuh banget atiné, awit ora ngira babar
pisan yèn bakal ketemu karo kenya tilas gegantilaning atiné mau ing kono, gèk
lagi nandhang lara pisan ana omah gubug, memelasi banget. Awaké kang biyèn
seger, singset isi, saiki katon rusak kabèh, tur pucet, cowong, kuru. Weruh
kaya mengkono atiné kaya sinendhal mayang rasané, nganti R. Sukmana ngruntuhaké
luh. Alon‑alon R. Sukmana ngudhari pangrangkulé awit banjur kèlingan yèn sing
lagi dirangkul iku lagi nandhang lara kang mbutuhaké pitulungan tamba dhisik.
”Sliramu lara Jeng?”
RA. Tien Tisnowati mung manthuk, mripaté adus luh,
carocosan metu. Trengginas R. Sukmana
banjur njupuk kacuné, kanggo ngusapi luhé RA. Tien Tisnowati kang kaya udan
tekané. Atiné saya nandhes kesedhihané.
”Lara apa Jeng?”
”Kiraku malaria ........... Mas.” seret wangsulané.
”Wis pirang dina?”
”Limang dina iki Mas.”
”Dhahar pil ya, kebeneran iki aku nggawa.”
RA. Tien Tisnowati mung mantuk. R. Sukmana banjur njupuk pil
kang tansah dikandhut, banjur diulungaké RA. Tien Tisnowati. Nanging wanguné
ngrekasa banget anggoné arep menyat, mula banjur ditulungi déning R. Sukmana,
dipondhong ditangèkaké.
Sawisé nguntal pil, RA. Tien Tisnowati banjur sèndhèn-sèndhèn
ana gedhèk karo ngusapi luhé sing tansah carocosan metu. Mripaté tansah mandeng
R. Sukmana.
R. Sukmana njupuk lenga dhoklonyo, disok ing kacuné, banjur
diulungaké RA. Tien Tisnowati.
”Iki Io Jeng kanggo ambu‑ambu supaya rada seger sliramu.”
Kacu ditampani karo nyawang bayi sing lagi turu angler.
”Bocah iki anaké sapa Jeng?”
”Anakku .... Mas.”
”Putramu ............?”
”Iya.”
”Dadi iki putramu ta?”
RA. Tien Tisnowati manthuk.
”Lha bapakné ana ngendi?”
”Sarèh dhisik Mas, aku durung bisa matur, mengko baé yèn wis rada ènthèng awakku, panjenengan
dakcritani.”
Celathu ngono karo njupuk cangkir sing ana sandhingé, nanging
wis kothong.
”Arep ngunjuk Jeng?”
RA. Tien Tisnowati mung manthuk.
”Aku isih duwé wédang, daksimpen ing tremos ana jaba,
dakjupuké dhisik ya Jeng.”
Bubar celathu ngono R. Sukmana setengah mlayu terus énggal‑énggal
metu marani termosé sing ditinggal ana tengah sawah. Let sedhéla wis bali karo
termos lan nggawa gambar disèlèh ing ambèn. RA. Tien Tisnowati banjur diombèni
wédang manget‑manget, rada katon kepénak awaké.
”Matur nuwun banget Mas, rada seger rasané awakku lan bisa
metu kringeté.” karo mbeneraké kemulé kanggo nutupi sikilé.
R. Sukmana sumedhot banget pikiré bareng weruh kahananing
awaké RA. Tien Tisnowati kang wis katon rusak banget, dagingé sasat wis entèk,
paribasan mung kari lunglit. Gèk sandhangané wis padha amoh kabèh, kemulé wis
dudu rupa kemul manèh nanging wujud gombal.
Atiné saya nggrantes sedhih sumedhot.
”Lagi umur pirang dina putramu iki Jeng.”
”Nembé patang dina Mas.”
”O ..... ” karo nyawang bayi sing lagi turu angler tanpa
kemul.
R. Sukmana menyat njupuk andhuké kang disimpen ana kothak
gambar. Andhuk banjur énggal‑énggal dikemulaké bayi mau alon‑alon. RA. Tien
Tisnowati nyawang karo ngruntuhaké luhé.
”Isih krasa adhem Jeng?”
”Rada Mas.”
”Sirah piyé?”
”Ngelu.”
”Kersa apa yèn dakpijeti.”
RA. Tien Tisnowati mung manthuk. R. Sukmana banjur wiwit
mijeti sirahé kanthi alon‑alon banget. Sirah krasa panas.
”Kersa apa dhadhané dibalsem, karebèn anget.”
”Iya Mas.” mangsuli mengkono karo nyilakaké kemulé.
R. Sukmana kagèt, amerga weruh RA. Tien Tisnowati ora nganggo
klambi mung kembenan baé. Igané katon gambangan.
”Kok ora ngagem klambi Jeng, rak tambah adhem.”
RA. Tien Tisnowati nganti suwé ora mangsuli, awit atiné saya
karanta‑ranta banget.
”Ana ngendi Jeng klambiné, dakjupukké.”
”0 ......... alah Mas,
aku wis ora duwé klambi, klambi siji dikumbah durung garing,” sambaté lirih
memelas.
Krungu wangsulan kaya ngono R. Sukmana saya tambah sumedhoté.
Atiné kaya dirontog-rontog.
”Kersa ngagem hèmku Jeng?”
RA. Tien Tisnowati mung manthuk. R. Sukmana banjur énggal-énggal cucul hèmé, terus dienggokaké
RA. Tien Tisnowati, awaké dhéwé mung kari kaosan baé.
”Wis dhahar Jeng?”
”Uwis mau Mas.”
”Teka sliramu dadi ana omah kéné Jeng?”
”Iya merga kepeksa Mas.”
”Iki omahé sapa Jeng?”
”Omahé Pak Yoto sing mupu aku Mas.”
”O ................ ngono ta. Lha saiki padha ana ngendi?”
”Pak Yoto lagi macul ana sawah. Yèn Mbok Yoto dodolan ana ing
Pasar Ngerong, mulihé mengko soré.”
Wis suwé sliramu ana kéné Jeng?”
”Durung Mas, nembé ana setengah wulan iki. Ajaa ana
pitulungané P. Yoto sakloron, embuh baé dadiné awakku iki.”
” Lha keng raka ana ngendi?”
”Ana Banyuwangi Mas, ya dhèwèké kuwi sing njalari aku dadi
nandhang kaya ngené iki, nganti tekan kéné.”
”Lho kepriyé ta jawané iki?”
”Aku minggat Mas, awit aku ora sudi nyawang dhèwèké.”
”Sebabé apa Jeng?”
”Mengko baé Mas, panjenengan dakcritani kabèh bab lelakonku,
yèn wis aso atiku.”
”Iya Jeng, iya. Wis pirang dina sliramu gerah iki Jeng?”
”Wiwit nglairaké jabang bayi Mas, aku banjur dadakan kecandhak
lara.”
”O ........... ngono ta. Apa wis dijamoni?”
”Uwis Mas. Mbok Yoto bola‑bali tansah mènèhi jamu, nanging
laraku durung ana sudané, isih panggah kaya ngené iki.”
”Jenengé sapa putramu iki Jeng?”
”Durung dakwènèhi jeneng Mas. Lha Kangmas teka dadi ngerti yèn
aku ana kéné sapa sing ngaturi pirsa?”
”Ora ana Jeng. Dhèk mau aku lagi kebeneran nyambut gawé ana
sacedhaking omah iki.”
”Kangmas ngasta ana kéné?”
”Ora, mung lagi kliling nggambar.”
”Apa Kangmas saiki dadi pelukis?”
”Iya Jeng. Lha Pak Yoto karo Mbok Yoto baliné mengko jam pira.”
”Adat sabené Mbok Yoto jam telu, déné Pak Yoto sok nganti jam lima nembé bali.”
”O ngono ta, dadi sliramu ijèn ngéné Jeng?”
”lya Mas, tunggu omah.”
”Yèn ngono aku dakbali menyang pondhokanku dhisik ya Jeng,
mbalèkaké bekakas gambar, mengko aku énggal‑énggal bali mrené manèh.”
”Apa ora diterusaké enggoné nglukis Mas?”
”Ora Jeng, atiku wis ora duwé karep nggambar manèh.”
”Dadi arep ngunduraké bekakas dhisik Mas?”
”Iya Jeng.”
”Mbok uwis ora susah digawa kondur, disimpen ana kéné rak
kena.”
”Ngono ya becik Jeng. Nanging aku lilanana bali dhisik ana
perluné liya, mengko aku énggal bali réné manèh.”
”Cedhak Mas, pondhokané?”
”Ah ya cukupan Jeng ora adoh, ana omahé P. Kebayan. Wis ya
Jeng, sliramu butuh apa?”
”Ora butuh apa‑apa Mas, atiku wis bungah awit kaleksanan wis
bisa ketemu karo panjenengan ana kéné.”
”Ya wis lilanana aku dakbali dhisik, mengko aku énggal-énggal
bali.”
”Iya mas.”
R. Sukmana kanthi sedhih lan trenyuh atiné banjur
énggal-énggal bali menyang pondhokané. Dina iku enggoné nggambar Tlaga Wurung
wurung temenan. Let setengah jam R. Sukmana wis bali mrono manèh, karo nggawa
tas isi jarik, klambi, kemul, lan kaos sikil. RA. Tien Tisnowati banjur
disalini wutuh, lan sikilé dikaosi supaya anget. Ora suwé awaké RA. Tien
Tisnowati dadi krasa anget, lan adhemé ilang banjur bisa lungguh.
”Ketrima banget Mas, aku diparingi salin, awakku saiki wis
krasa ènthèng lan anget. Mula lenggaha rada cedhak kené Mas, aku arep wiwit
ndongèng, lelakonku sing nyedhihaké iki.”
”Iya Jeng, iya,” mangsuli ngono R. Sukmana banjur mapan
lungguh cedhak RA. Tien Tisnowati, kang banjur wiwit crita lelakoné.
”Sabubaré omah‑omah karo R. Purwodirja, aku diboyong menyang
Malang. Atiku sedhih awit wong sing dadi guru lakiku sepisan ora daktresnani,
kapindhoné umuré adoh banget sungsaté, dadi ya tangèh lamun yèn sajroning
jejodhoan aku nemu kenikmatan, nanging malah kosok baliné. Sanajan bab
nyandhang mangan ora kurang, arep apa‑apa sarwa katurutan, nanging rumangsaku
kanikmataning wong jejodhoan ora ana babar pisan. Rina wengi aku tansah sedhih
banget, merga tansah kèlingan karo panjenengan. Idham‑idhamanku dadi ibu kang
sejati karo panjenengan, ambyar lebur tanpa karana, atiku rontang-ranting.
Mangka guru lakiku mau pancèné mono dhasaré tresna banget karo aku, nanging apa
sebabé aku ora nimbangi menyang katresnané mau bok menawa panjenengan bisa
menggalih dhéwé, awit sakèhing sih katresnanku wis winengku ing priya liya,
atiku tundoné daksrahaké menyang panjenengan kabèh[2],
panjenengan sing nguwasani rokhaniku, wadhagé guru lakiku. O alah Mas, ya kaya
mengkono mau pikolehé wong jejodhoan kanthi peksan mau, ora metu saka karepé
dhéwé. Awakku mundhak dina mundhak kuru, nganti nalika ibu tindak tilik menyang
Malang, kagèt bareng pirsa menyang awakku kang saiki banjur dadi kuru, nganti
ibu muwun. Nanging Mas, senajana atiku wis rontang‑ranting, sedhih, aku meksa
kudu bekti karo guru laki. Atiku wiwit saka sethithik dakpeksa kudu bekti, awit
iku[3]
wis dadi kewajibané para wanita kudu bekti karo guru laki. Senajana atiku
tansah njerit, sambat, ngadhuh, ngronjal, nangis, meksa dakpeksa‑peksa aku kudu
ngatonaké rasa bektiné. Nalika aku krungu kabar yèn panjenengan banjur gerah
ora ènget, atiku saya kaya rinujit‑rujit[4]
kaé, panjenengan tansah daktangisi saben dina. Ana Malang aku mung olèh
setengah taun, aku banjur pindhah menyang Bangil.
Ana Bangil aku krungu kabar manèh jaréné panjenengan nerusaké
sekolah menyang Ngayoja, sekolah pelukis. Atiku rada bungah. Bubar iku aku wis
ora naté krungu kabaré panjenengan, amarga aku banjur pindhah manèh ngetan,
menyang Jember, wusana nganti tekan Banyuwangi. Enggonku jejodhoan wis mèh 3
taun, suprandéné aku durung apa‑apa, krasa ngandheg baé ora. Bokmenawa amerga
saka ora jenjemé atiku, lan rokhaniku ana kang kosong salah sijiné.”
Tekan semono RA. Tien Tisnowati mandheg anggoné crita, awit
krasa ngelak, luhé tansah dlèwèran metu. R. Sukmana trenyuh atiné krungu crita
mau. Bareng wis aso lan nyawang anaké kang isih anteng turuné, RA. Tien
Tisnowati banjur nutugaké critané manèh.
”Bareng ana Banyuwangi nembé olèh 4 sasi guru lakiku kena ing
godha karo wanita saka Blambangan. Kang mangka wektu semono aku wis ngandhut
olèh 3 wulan. Ya wiwit guru lakiku krama manèh kuwi banjur ora naté kondur.
Atiku sedhih banget, awit aku diwayuh. Gagasaning atiku saya tambah nalangsa,
nalangsani awakku dhéwé kang tansah tiba siyal. Lawas‑lawas guru lakiku banjur
tuwuh kekerengané karo aku, salah sethithik aku diuman‑uman, kaya ndukani bocah
cilik, katambahan manèh donya bandhané saka sethithik entèk, kanggo nguja bojo
anyar. Atiku tambah, sedhih, arep ngaturi pirsa ora wani, mula aku trima meneng
kanthi kebak ing panalangsa. Atiku daksabar‑sabaraké, muga‑muga kuwat nampani
godha rencana sing lagi namani awakku. Nanging bareng aku krungu yèn garwané
sing anyar mau arep dikumpulaké dadi siji karo aku, aku kepeksa nduwa,
kasabaranku ilang, awit aku emoh yèn dikon kumpul karo maruku. Guru lakiku
banjur dakblakani yèn aku wis ngandhut olèh 4 sasi, karepku supaya gelem
murungaké kersané. Nanging Mas apa kedadéané. Aku malah didakwa jaréné wong
wadon sing ora bekti karo wong lanang, seneng laku sèdhèng. Krungu tembung sing
kasar mau atiku mrekitik banget. Aku nduwa pandakwané mau. Wusana dadi tukar
padu. Saya mrekitik manèh atiku bareng krungu jaréné enggonku ngandhut iki
jarené saka laku sèdhèng karo ........... panjenengan.”
Bareng krungu kaya mengkono R. Sukmana kagèt njola, atiné kaya
disamber gelap sasra. RA. Tien Tisnowati dhéwé mingseg‑mingseg nangis.
”Ya Allah ................... ! Muga‑muga kuwat imanku,” mangkono
pangangluhé R. Sukmana.
”Terusé keprijé Jeng?” sambungé R. Sukmana.
”Aku dhéwé bareng didakwa sing kaya mengkono, atiku ora trima
banget, asmané panjenengan kang suci kanggoné aku dipopok tinja ana ngarepku.
Pandakwané dakbantah. Wusana tukar padu, nganti sirahku dipilara nganggo
astané, wusana aku dadi bayangan, ditulungi tangga teparo. Adhuh atiku isin
wirang wis ora ana manèh, mèh baé aku arep nindakaké sing ora becik, arep
nglalu kaya sing dhisik.
Tujuné aku banjur éling menyang sakèhing pangandikamu biyèn
nalika padha ketemu ing tengahing wengi, kapindhoné eling yèn aku iki lagi
ngandhut. Iba mesakaké temen bayi sing ana kandhutan, sing ora mèlu dosa apa‑apa,
bakal nyangga dosané.
Aku éling, émut. Kaya‑kaya isih cemengkling ana kupingku pangandikamu
sing isi pitutur werna‑werna kaé. Pepuntoning tekadku wis ora ana manèh, aku
kudu korban, minggat ninggalaké guru lakiku. Bareng pikirku wis mantep, teguh
aku banjur oncat saka Banyuwangi. Wayah ésuk aku nunggang sepur menyang
Surabaya. Guru lakiku mung daktinggali layang, awit wektu iku lagi giliran ana
omahé garwané enom. Barang-barang sing dakgawani mung barang‑barangku dhéwé
saka peparinigané wong tuwaku. Sakabèhing barang sing asalé enggoné nukokaké
guru lakiku daktinggal wutuh. Tujuné aku isih duwé simpenan dhuwit dhéwé. Wektu
semono kekandhutaku wis umur 7 sasi, wis katon gedhé. Sajroning aku ana sepur,
gagasanku ngambra‑ambra banget, nganti sundhul langit sap 7. Arep bali menyang
Sala wedi, kuwatir didukani wong tuwaku, méndah kaya ngapa dukané yèn krungu
aku nganti minggat iki, kapindhoné aku gawé curemé asmané wong tuwaku. Saking
judhegé, tujuanku ambyar. Niyatku ora mulih Sala. Gagasanku banjur saja
ngambra‑ambra banget. Nyut ................. kèlingan menyang panjenengan manèh
sing wis ora ana kabaré. Saking bangeting anggonku mikir, aku nganti
ngruntuhaké luh ana sajroning sepur, tujuné ora ana wong sing ngerti. Mung ana
wong wadon wis tuwa sing lungguh ana ngarepku dhèwèké ngerti. Tandhané banjur
takon, dakwangsuli mripatku klilipen areng. Dilalah wong yèn lagi tiba siyal
lan apes iku, teka ana‑ana baé. Tekan Surabaya aku kagèt, merga dompètku wis
ilang, embuh dicopèt embuh tiba aku ora ngerti, weruhku bareng aku mlebu ing
rumah makan arep mbayar regané pangan sing wis dakpangan. Tujuné aku isih duwé
dhuwit manèh, turahan tuku karcis, isih cukup dakenggo mbayari. Sarèhning ana
Surabaya ora ana sing dakjujug, mula aku banjur njujug sawijining hotèl, perlu
arep ngasokaké awak sawetara dina, ngiras arep adol ali‑aliku kanggo nerusaké
laku lan mangan ing saben dinané. Ali‑ali paringané ibu dakedol payu Rp. 50,‑.
Ana hotèl kono aku digodha déning sawijining priya bangsa bajuI buntung, awit
dikira aku iki bangsané wong ala baé, kang gelem nuruti hawa napsu. Wiwit iku,
suweng, kalung, lan gelangku banjur dakcopoti kabèh, daksimpen ana cepuk,
dakgémbol terus.
Sandhang panganggonku ya mung trima prasaja baé; tur sing
lawas‑lawas. Enggonku tumindak sing kaya mengkono mau sepisan kanggo njaga
awakku, kaping pindhoné bèn ora ngetarani, kaping teluné wedi yèn nganti
konangan déning para sadulur‑sadulurku. Ana Surabaya aku mung 5 dina. Sawisé
awakku rada kuwat, aku banjur ninggalaké Kutha Surabaya, awit rasané atiku ora
kepénak suwe‑suwé ana Surabaya. Sing daktuju Kutha Madiun, awit aku biyèn duwé
kanca putri sing wis kaya sedulurku dhéwé beciké, jenengé Éndang Wrediningsih
kang omahé ana Madiun manggon ana ing kampung Sleko. Tekané sepur wis jam 7
bengi, mula aku ora wani nggolèki omahé kancaku mau. Kajaba wis bengi, aku
durung ngerti dumunungé Kampung Sleko mau, mulané niyatku sésuk‑ésuk arep
dakgolèki. Bengi kuwi aku ana hotèl. Ésuké aku nggolèki omahé Éndhang
Wrediningsih menyang Sleko, nanging mubeng-mubeng nganti 3 jam ora ketemu,
malah ora ana sing ngerti. Pikirku rada anyel, aku banjur bali menyang hotèlku.
Nanging sepira kagètku bareng weruh koperku wis ora ana. Tujuné cepuk sing isi
barang mas inten tansah dakgémmbol. Niyatku arep lapur menyang pengurus hotèl
lan pulisi. Nanging bareng dakpikir‑pikir aku
wedi dhéwé menyang ayang-ayangku, awit aku dhéwé ngrumangsani lagi dadi
wong inggatan. Mula aku trima meneng. Sandhanganku entèk blas, mung kari sing
dakenggo baé. Ilanging koper saksandhanganku ora patia dakgetuni banget‑banget,
sing dakgetuni ilanging potrèt kang wis lawas banget enggonku nyimpen, katut
ilang. Ya barang kuwi sing dakgetuni dhéwé. Déné potrèt mau ora liya
potrèté ................. panjenengan.
Ancas tujuanku dadi ambyar kabèh. Saking judhegé aku banjur nerusaké laku
ngulon, embuh menyang endi pernahé, aku ora ngerti waton mlaku ngulon, lakuku
rindhik‑rindhik awit ora kulina mlaku adoh, sikilku krasa njarem‑jarem
kepanasen. Tekan mbulak aku lèrèn, mijeti sikil sing krasa panas. Sepatuku
dakcopot terus dakbuwang, awit ngrégon‑ngrégoni yèn kanggo lumaku adoh. Bareng
wis aso aku nutugaké laku. Dhuwit sanguku, sing mung kari sepuluh rupiyah
dakwèt‑wèt banget. Tekan sakuloné Maospati aku mandheg sedhéla, maca plank.
Kang ngalor menyang Ngawi terus Sala, kang ngulon bener menyang Magetan terus
Sarangan. Dilalah aku milih dalan sing menyang Magetan. Tekan Magetan wis wayah
jam nem soré, awakku wis krasa kesel kabèh. Sikilku njarem-njarem padha
mlenthung, ketambahan sing dakjujug ora ana arep menyang hotèl ora wani.
Sanguku wis entèk, arep nguthik‑nguthik barang sing ana cepuk aku ora wani awit
arep daktinggalaké anakku mbésuk yèn wis lair. Sarèhning ora ana sing dijujug,
aku banjur lèrèn menyang alun‑alun, mijeti sikil sing wis padha abuh. Nanging
suwé‑suwé ora kepénak atiku, ingatasé wong wadon dhèwèkan teka ana alun‑alun
ijen, mula aku banjur mlaku ngidul, lèrèn ana sangareping régoling omah jèjèr
papat, ana ing buk. Dumadakan saka salah sijiné omah papat, mau ana priyayi wis
sepuh metu, bareng weruh aku banjur andangu.
”Sinten niku?” karo marani aku.
”Dalem Bu.” wangsulanku karo menyat.
”Dalem sinten?”
”Dalem Marsini.” wangsulanku goroh.
”Griyanipun pundi Nak?”
”O kula tebih Bu saking Kedhiri.” wangsulanku goroh manèh.
”Kedhiri? Lha badhé dhateng pundi Nak?”
”Badé madosi sémah kula Bu.”
Priyayi sepuh mau bareng weruh aku sajaké welas banget.
”Yèn ngaten, mangga Nak dhateng pondhok kula ngriki, tiyang
sampun dalu ngaten.”
Aku durung nganti mangsuli tanganku terus dituntun alon-alon
digawa ing dalemé kang jembar. Aku banjur dilungguhaké kursi.
”Sapa Bu tamuné?” keprungu swara saka njero dalem.
”Metua réné ta Pakné, iki lho ana tamu.”
Ora suwé katon ana sawijining priyayi kakung wis sepuh,
nanging isih katon rosa, bareng weruh aku banjur pitakon.
”Jenengmu sapa kowé Ndhuk?” karo mapan lungguh.
”Dalem Marsini Pak.”
”Marsini, omahmu ngendi?”
”Kedhiri.” wangsulanku karo tumungkul.
”Arep tindak ngendi?”
”Madosi sémah kula Pak.”
”Asmané sapa?”
”Mas Sukmana.” Wangsulanku waton ketemu baé.
”Ngasta gawé ana ngendi.”
”Rumiyin dados mandor PU wonten Maospati nanging lajeng
dipunpindhah dhateng Ngerong kabaripun.”
”Kowé mau saka Maospati mlaku baé?”
”Inggih Pak, malah saking Madiun.”
”Oh ......... mesakaké temen. Mangka gajegé kowé lagi ngandhut
ngono.”
”Inggih Pak.”
”Mengko kowé, nyaré ana ngendi.”
Aku ora bisa mangsuli, mung eluhku sing metu carocosan kang
minangka dadi liruning aturku.
”Wis. wis Nak, aja nangis, mengko ngasoa ana kéné baé, kéné
ana panggonan. Bu coba Hartini undangen réné, supaya ngancani Nak .........
sapa iki mau jenengé?”
”Marsini Pak.” sambungé sing putri.
”Ya tepungna baé ya Nak, jenengku Harjoasmara.”
”Inggih Pak, matur sembah nuwun sanget.”
Ora suwé katon ana sawijining kenya metu, nggawa wédang rong
cangkir ing baki. Bengi iku aku sida turu ing dalemé R. Harjoasmara, pensiunan
Mantri Guru Sélosari. Turuku kumpul karo Dhik Hartini kang katon sumedulur
banget karo aku, ingatasé nembé kenal wis becik. Beneré aku trima arep turu
ijèn ana dhipan nanging digondhèli Dhik Hartini. Mengkono uga Bapak lan Ibu
Harjoasmara, aku didhawuhi ora olèh rikuh pekéwuh. Pancèn panggalihé sebrayat becik
kabèh. Malah kersané Bapak Harjoasmara, aku didhawuhi terus ana Magetan
dhisik, ngasokaké awak. Bapak Harjoasmara sing arep nggolèki bojoku menyang
Ngerong, yèn wis ketemu arep dikandhani yèn aku ana dalemé. Kang mangka aturku
mau mung goroh, kanggo samudana baé. Mula aku banjur matur akèh-akèh, yèn arep
dakgolèki dhéwé. Aku ana Magetan nganti 5 bengi awit saben‑saben aku arep nerusaké
laku digondhèli, jaré mesakaké, apa manèh Dhik Hartini nganti ngruntuhaké eluh.
Aku rumangsa kepotangan kebecikan kang gedhé banget menyang Bapak Harjoasmara
sakeluwarga. Bareng wis ana 5 dina lan kekuwataning awakku wis pulih kabèh, aku
kepeksa mberot, nyuwun pamit, malah aku banjur diparingi klambi lan jarit
kanggo salin déning Ibu Harjoasmara, déné Dhik Hartini nyangoni dhuwit, telung
rupiyah kanggo sangu. Pepisahan karo Bapak Harjoasmara sakeluwarga abot banget,
gawé pangondhok‑ondhoking atiku, nganti sepréné.”
Tekan semono RA. Tien Tisnowati lèrèn, merga anaké tangi
nangis njaluk nusu. Trengginas R. Sukmana banjur nulungi njunjung bocahé
disusokaké. Karo nusoni anaké RA. Tien Tisnowati wiwit nerusaké critané manèh.
”Sabanjuré Mas, saka Magetan aku banjur menyang Ngerong,
kanthi dinunutaké motor déning Bapak Harjoasmara. Saka Magetan menyang Ngerong
dalané terus ndeder banget, saupama aku mlaku ya ngrekasa banget, kiraku sedina
nembé tekan, Nanging bareng motor, setengah jam wis tekan. Tekan Ngerong aku
mudhun, pikirku wiwit judheg, awit ora ana sing dakjujug. Ketambahan
kandhutanku bola‑bali tansah gronjalan kaya‑kaya wis arep metu baé. Aku banjur
lèrèn ana sawijining warung suwung, lèrèn lungguh ana ing bangku pring, nyawang
Gunung Lawu kang katon nggedangkrang ireng medèni, awaké isih ketutupan ampak‑ampak.
Pikirku ngalamun tekan ngendi‑endi. Hawa kang adhem ora dakrasa. Lagi énak‑énak
enggonku lungguh karo ngalamun, dumadakan banjur ana wong wadon wis rada tuwa
mlebu warung kono nyèlèhaké gawané ngaso. Bareng weruh aku lan nyawang
kekandhutaning wetengku banjur pitakon.
”Sianak saking pundi nggih?”
”O kula tebih Mbok, saking Caruban.” wangsulanku goroh.
”Ajeng teng pundi Nak?”
”Madosi tiyang jaler, boten pinanggih.”
”Lha wonten pundi?”
”Waunipun nyambut damel wonten Maospati, sareng kula susul
dhateng Maospati, wonten ingkang criyos wonten Magetan lajeng kula susul dhateng
Magetan, nanging boten pinanggih. Malah wonten ingkang criyos manawi wonten ing
Ngerong ngriki. Nanging kula padosi boten pinanggih ngantos kesel, kula lajeng
lèrèn wonten ngriki.”
Krungu critaku kang mung karangan baé wong tuwa mau sajaké
welas karo aku.
”Sinten asmané sampeyan Nak?”
”Kula Minem Mbok.” wangsulanku goroh.
”O ditepungaké mawon nggih, kula Mbok Yotodiharjo. Lha sémah
sampeyan sing dipadosi niku asmané sinten?”
”Mas Karmin Mbok.”
”Nyambut damelé onten pundi?”
”Dados mandhor ratan Mbok.”
”Kula kok dèrèng ngertos, awit yèn mandhor margi mawon kula
empun tepang kabèh. Yèn mangké boten pinanggih kados pundi Nak, mangka saniki
empun soré, lajeng badhé nyaré wonten pundi?”
”Kirang terang Mbok, dèrèng gadhah pondhokan.”
”Napa Nak Minem purun nyipeng onten gubug kula, awit kula
melas ingkang saweg dipunkandhut punika, sajaké empun ngrekaos ngoten.”
”Inggih matur kesuwun Mbok, yèn badhé maringi pitulungan
dhateng kula.”
”Nanging nggih niku, gubug kula alit tur awon.”
”Boten dados punapa Mbok, waton kénging kanggé ngaso kémawon.”
”Griyanipun tebih Mbok?”
”O boten namung niku, minggah saonjotan.”
Aku banjur ngetutaké lakuné B. Yoto, saka Ngerong nganti tekan
Désa Gemutri kéné iki. Kanggoné B. Yoto mlaku ndeder semono dhuwuré mau tur
karo nggéndhong barang dudu apa-apa, nanging tumrap aku ngrekasa banget, nganti
bola‑bali aku dituntun déning B. Yoto.
Ya wiwit dina iku aku banjur diaku anak déning Mbok Yoto
sekloron. Sekaroné tresna karo aku. Aku ana kéné ora olèh nyambut gawé apa‑apa
mung ngliwet, karo dikon tunggu omah, sebab saben dina wong loro padha lunga
kabèh. P. Yoto macul ana sawahé, jam
papat nembé bali, déné B. Yoto dodolan ana Pasar Ngerong, mulihé jam 3 soré.
Dadi saben dina aku kijènan ora ana réwangku. Bareng enggonku ana kéné nembé 10
dina, jabang bayi sing takkandhut lair, nanging aku banjur kecandhak lara
nganti kaya ngéné iki. Sejatiné nalika bubar nglairaké jabang bayi awakku wis
ora kuwat, nanging rina lan wengi aku tansah nyenyuwun ing ngarsané Pangéran
Kang Mahamurah lan Mahaadil, aku gelem mati, nanging samangsa aku wis ketemu
karo panjenengan, awit ana prekara sing bakal arep dakaturaké. Awit ya mung
panjenengan dhéwé sing kena dakprecaya lan kena dipitaya, dingèngèri anakku
sing nembé lair iki. Wanguné panyuwunku mau dikabulaké déning Gusti Kang
Mahawelas-asih, tandhané ora dinyana-nyana panjenengan rawuh temenan ana kéné.
Rumangsaku kaya lagi ngimpi. Ya kaya mengkené iki Mas kahananing lelakonku,
nggugoni wong tuwa, tibané aku kasurang‑surang nganti kaya ngené iki. Dhuh
Gusti Allah ingkang Mahaadil. Mugi‑mugi paringana kekiyatan dhateng titah
paduka ingkang saweg kados mekaten punika.
Tekan semono rampung RA. Tien Tisnowati enggoné crita, luhé
terus metu kaya udan. R. Sukmana melu ngondhok-ondhok mbrebes mili.
”Adhuh Dhiajeng adhiku dhéwé, ora nyana babar pisan, yèn
sliramu bakal nglakoni lelakon kang nggegirisi kaya ngono mau. Dakarani sliramu
rak tetep seneng tetep kepénak, tetep mukti,
tibané ........ adhuh ........ sing krungu critané baé melu kaya
dijuwing‑juwing kaé rasané.”
”Puluh‑puluh wis begjaku Mas, bokmenawa pancèn wis kodratku
kudu nandhang kaya ngené. Saiki genti Mas, apa aku kepareng krungu critané
panjenengan?”
”O kena Dhiajeng, nanging lelakonku mung biasa, ora
ngeres-eresi kaya sliramu.”
”Senajan kaya ngono aku kepéngin krungu Mas.”
”Ya becik rungokna ya Jeng.”
R. Sukmana banjur udut dhisik, nyedhot rokoké ping telu banjur
wiwit crita, wiwitan nganti tekan pungkasan, ora ana sing kliwatan.
”Yèn ngono lelakoné Mas nasibé ya mèh padha baé karo
lelakonku. Yèn ngono saiki putrané Mas wis umur 3 th ya Mas.”
”Iya bener.”
”Apa isih terus ndhèrèk embahé Mas.”
”Hé ..................... eh!”
”O ya sukur, kajaba saka iku aku, arep matur sethithik manèh
apa panjenengan kersa minangkani panyuwunku sing pungkasan iki.”
”Sing pungkasan? Coba kandhakna Jeng arep ngendika apa?”
”Ngéné Mas, bokmanawa ora suwé manèh aku bakal dipundhut karo
sing gawé urip. Mula saka iku sadurungé aku dipundut, aku arep pasrah menyang
panjenengan arep xxdaktitipi anakku iki, kepriyé? Awit saka panyawangku ora ana
manèh sing dakpitaya ngrumat anakku iki, saliyané panjenengan dhéwé. Aku
percaya satus presèn yèn anakku ing tembé buri bakal bisa dadi wong kang utama,
yèn olèh dhidhikan panjenengan. Anakku anggepen kaya déné putra panjenengan
dhéwé sukur bagé diseduluraké karo Sutrisna.”
”Ah Jeng bok aja sok ndhisiki karsané sing Mahakuwasa. Awit pati urip iki sing kagungan mung
Panjenengané, aku kabèh mung saderma.”
”Kuwi bener Mas, anané aku nganti banjur matur sing kaya
mangkono mau, awit laraku sepisan ji iki kaya‑kaya wis ora kena ditambani
manèh. Sukur aku isih diparingi umur dawa malah bungah. Mula anggonku nganti
matur sing kaya ngono mau mung saupama.”
”Iya Jeng Insja Allah sabisa‑bisa bakal dakèstokaké lan bakal
dakleksanani. Aku ora kabotan minangkani panjalukmu iki. Donya akérat lair
batin. Mula wiwit dina iki, putramu wis dakrengkuh kaya déné anakku dhéwé.”
”Trima kasih banget Mas.”
”Lha putramu iki apa wis kok wènèhi jeneng Jeng?”
”Durung Mas. Sarèhning anakku saiki iki wis dakpasrahaké karo
panjenengan, kang minangka dadi gantining wong tuwané, mula bab jeneng
dakpasrahaké panjenengan, aku ndhèrèk baé.”
R. Sukmana ora mangsuli, banjur mikir‑mikir sedhéla.
”Yèn ngono, saupama dijenengi Sukmanawati baé kepriyé Jeng?”
”Aku mung ndhèrèk baé Mas, kuwi ya apik. Sukmanawati. Sukmana,
njupuk asmané panjenengan, Wati njupuk jenengku sing buri. Panjenengan teka
pinter ngarang jeneng Mas.” wangsulané karo mèsem, R. Sukmana nimbangi mèsem.
”Saiki genti aku sing arep nduwèni panjaluk karo sliramu Jeng,
apa sliramu ya kersa minangkani penjalukku iki?”
”Arep kagungan pamundhut apa Mas, coba ngendika, yèn bisa
mesthi dakleksanani.”
”Ngené ya Jeng. Nasibku lan nasibé sliramu iki padha, liré
sliramu saiki lagi nandhang susah, semono uga aku. Saiki saupama ati loro sing
sedhih mau banjur dikumpulaké manèh dadi siji, kiraku bisa dadi jalaraning bali
menyang marganing katentreman, idham‑idhaman kita kang wis ambyar, bisa
kasembadan, kepriyé Jeng?”
”O ............ alah
Kangmas sumedhot banget rasaning atiku bareng aku krungu pangandikamu sing kaya
mangkono. Wiwit biyèn mula aku rak tresna lair batin karo panjenengan, nganti
sepréné katresnan mau isih panggah wutuh, malah saya tambah gedhé. Lair batin
ora ana priya ing alam donya iki sing daktresnani, kajaba mung panjenengan
dhéwé. Dadi bab pamundhut panjenengan sing kaya mengkono mau aku matur sembah
nuwun banget, déné Kangmas isih tetep panggah katresnané karo aku, ora luntur,
nganti kersa arep ngukup wong kang sabeneré wis ora aji kaya aku iki. O
........ Kangmas Sukmana gegantilaning atiku. Nanging pamundhuté Kangmas iki
mau aku kepeksa ora bisa minangkani, sebab aku saiki wis ora suci wis kotor,
maduku wis diisep déning kombang liya,
mula aku ora bisa minangkani.”
”Dhuh Dhiajeng kumalaku dhéwé wong ayu. Tumrapku sliramu isih
tetep suci murni ora béda kaya sing dhisik.”
”Klèru Mas, panjenengan klèru, aku wis dudu kenya manèh, lan
wis kotor kaya ngéné.”
”Sanajan kaya ngono Dhiajeng, sliramu tetep suci murni
tumrapku. Biyèn lan saiki ora ana bédané Jeng. Biyèn sliramu dadi memanikku lan
saiki iya tetep dadi memanikku.”
”Adhuh matur nuwun
banget Mas, déné panjenengan isih sudi arep ngukup menyang ragaku sing wis
rusak kaya ngéné iki. Yèn wis dadi kersané Kangmas kaya mengkono aku ya mung
kari ndhèrèk baé.”
”Dadi Dhiajeng kersa minangkani panjalukku iki?”
RA. Tien Tisnowati mung mangsuli sarana manthuk. R. Sukmana
saking senengé banjur gapyuk, RA. Tien Tisnowati dirangkul kanthi adus luhing
katresnan lan kasenengan RA. Tien Tisnowati diarasi tansah lenggana baé.
”Yèn ngono, kapan kita padha boyong mulih Dhiajeng?”
”Mulih menyang endi Kangmas?”
”Menyang Sala.”
”O aja Mas, aja menyang Sala, aku wis ora arep cedhakan karo
wong tuwaku.”
”Yèn ngono beciké menyang endi Jeng, aku mung kari manut.
Kutha endi sing koksenengi?”
”Yèn aku milih Kutha Magetan baé Mas, senajan kuta cilik
nanging reja, tur hawané sedhengan kagem panjenengan dhéwé kepénak, cedhak
sawangan sing asri‑asri.”
”Yèn kersamu mengkono iya becik Jeng, aku mung manut.”
”Yèn ngono sésuk‑ésuk aku dakmudhun menyang Magetan golèk omah
dhisik ya Jeng?”
”Panjenengan arep golèk sewan Mas?”
”Ora Jeng, yèn bisa malah arep tuku utawa gawé katimbang
nyéwa.”
”Aku setuju Mas. Aku ya isih duwé barang‑barang ana ing cepuk
iki, kiraku yèn kanggo mundhut omah sapekarangané wis bisa olèh.”
”Bab dhuwit aku ya wis ana Jeng. Dené bab barang-barangmu bèné
tetep wutuh bésuk kena kanggo putramu Sukmanawati yèn wis gedhé.”
”Matur nuwun Mas. Yèn ngono beciké bésuk padha resik-resikan
ana Pangulu Magetan baé ya Mas?”
”Iya becik Jeng.”
”Iki wis jam pira Mas?”
”Jam loro kliwat Jeng, ana apa ta?”
”Mbok Yoto sedhéla manèh bakal bali. Mengko aku arep kandha,
yèn Kangmas kuwi ya bojoku sing lagi dakgolèki wis bisa ketemu, karebèn Mbok
Yoto sakloron bungah. Karo manèh enggonku dora sembada, dadi ana nyatané.”
”Ya sakersamu Jeng, aku manut baé. Awit sanajan nyatané durung
resmi, sliramu wis dakanggep garwa idhéalku.”
”Yèn ngono beciké Kangmas kudu ana kéné terus.”
”Iya bener Jeng, mengko soré aku dakpindhah mréné, wong saka
kéné ya ora pati adoh ngono.”
Ngarepaké jam telu kurang, seprapat Mbok Yoto nembé teka,
banjur dikenalaké karo R. Sukmana. Dikandhakaké yaiku sing lanang, sing
digolèki wis ketemu. Mbok Yoto dadi bungah.
Semono uga Pak Yoto, bareng wis ketemu ya dikandhani mèlu
bungah.
”Anu Pak utawi Simbok, kanggé sawetawis dinten kula kepeksa
taksih badhé ngrusuhi wonten ngriki riyin, ngantos bojo kula mantun sakité.”
celathuné R. Sukmana karo Pak Yoto sakloron.
”Lha mbok inggih ta Mas, bok kanggé saterusé kula inggih
bingah mawon, mandar kula bingah onten réncangé. Cekaké ampun samar.”
”Matur nuwun sanget Pak.”
”Sami‑sami Mas. Napa Simasé ajeng énggal‑énggal kondur
ngaten?”
”Dèrèng Pak, ngentosi yèn bojo kula empun mantun.”
”Napa ajeng kondur dhateng Caruban?”
”Inggih Pak, tiyang sampun lami nilar griya, mindhak risak
boten onten sing dipasrahi.”
”Ning nggih niku Io Mas, gubugé bapaké niki rupiné kados
ngaten.”
”Betahipun rak kénging kanggé tilem ta Pak.”
Ora suwé Mbok Yoto mbanjur ngladèkaké wédang 4 cangkir
saknyamikané. Sawisé iku banjur njunjung Sukmanawati, diléla‑léla tetembangan
Kinanthi merga banjur nangis.
Pitik tulak pitik tukung
tutulaking jabang bayi.
ngedohaké cacing racak.
sarap sawané sumingkir.
Si tukung mangungkung ngarsa.
situlak bali ing margi.
Si jabang bayi punika.
kekasihé Hyang Widi.
rineksa ing Malaekat.
dènemong ing Widadari.
pinayungan ing Hayng Sukma.
Kinebutan para Nabi.
Sakathahé Wali kutup.
ngulama lan para mukmin.
samia angreksa si jabang bayi.
mila tebih ing sesakit.
sirna larané si jabang.
walagang slamet si bayi.
”Nah rak meneng, ta putuku cah ayu iki, adhuh manisé, lambéné
mèngèr‑mèngèr abang, menik‑menik,” mangkono pangudangé Mbok Yoto.
RA. Tien Tisnowati lan R. Sukmana mèsem bebarengan.
”Anu Mbok, mangké kula digawèkaké jenang abang putih nggih,
ajeng kanggé bancaki, damel jeneng wayahé niku.” celathuné RA. Tien Tisnowati
karo Mbok Yoto.
”Badhé disukani asma sinten putrané niku Nak Minem.”
”Sukmanawati, Mbok.”
”Biyuh‑biyuh apik temen jenengé niku, nggih ta mangké kula
damelaké jenang abang putih, ampun kuwatir. Mangké boten trima niku mawon,
ajeng kula damelaké sega kluban pisan, kanggé bancakan tangga tepalih.
Sethithik-sethithik yèn dianani, mesakaké putu kula sing ayu tunik‑tunik niki.
Rak enggih ngoten ta Nggèr putu kula sing ayu? Inggih yeyes cimbah, benjing kuya
lak caged macak‑macak ta Bu.”
Mengkono wangsulané B. Yoto karo ngémba‑émba kaya bocah cilik
sing durung bisa omong. RA. Tien Tisnowati lan R. Sukmana mung mèsem
pandeng-pandengan. Bengi iku R. Sukmana pindhah ana omahé P. Yoto, nunggoni RA.
Tien Tisnowati, kang awaké sok panas sok adhem. Mula mèh sewengi ora turu, awit
banget welasé weruh larané RA. Tien Tisnowati mau. RA. Tien Tisnowati dhéwé
turuné mung sadhéla‑sadhéla, bola‑bali tansah ngruntuh, terkadhang kaya wong
kagèt kaé.
Mbok Yoto tansah ndremimil ngidung lirih, ngétung jenenging
lelembut, kidung panulaking wong lara, supaya énggal saras. Tembangé Sinom
Logondhang. Sanajan wis tuwa nanging swarané isih kepénak, gawé sengsemé sing
krungu.
Kang riyin lelembut wétan.
Durganeluh Maospait.
Lawan raja Baureksa.
Iku ratuning dhedhemit.
Sang Locala Kedhiri.
Ing Panggunggung si Abur‑Abur.
Sapujagat king Jipang.
Madiun sang Kala Sekti.
Pan si Korèng lelembut ing Panaraga.
Sidakaré ing Pacitan.
Kedhuwang si Klenthingmungil
Héndra Yaksa ing Magetan.
Jenggala si Tunjungpuri.
Sétan Telaga Pasir.
Pragota Kartasura
Cirebon Sétan Kaberi.
Drembanon ingkang aneng Purbalingga.
Sinabetaken mangétan.
Ana lara teka bali.
tinulak bali mangétan.
mengidul panyabet nèki.
na lara teka bali.
tinulak bali mangidul.
ngulon panyabetira.
pan tinulak bali mengétan kang lara.
Mangalor panyabetira.
ana lara teka bali.
tinulak ngalor parannya.
manginggil panyabet nèki.
na lara teka bali.
tinulak bali mendhuwur.
manglsor panyabetnya.
ana lara teka bali.
pan tinulak bali mengandhap kang lara.
”Kangmas durung saré?” swarané RA. Tien seret lirih.
”Durung Jeng, lagi ngrungokaké B. Yoto olehé ura‑ura. Ana
apa?”
”Wis mbok saréa ta Mas, mundhak sésuk ngantuk.”
”Aku ora bisa turu Jeng, wong kowé bola‑bali pijer ngruntuh
baé. Sésuk dakundangaké dhokter ya Jeng?”
”Dhokter saka ngendi Mas?”
”Saka Magetan.”
”Adhuh Mas, ora susah. Sésuk pundhutna pil kéniné baé,
bokmanawa bisa énggal mari.”
”Adhem Jeng?”
”Iya Mas, kadhang‑kadhang sok panas, sirah cekot‑cekot krasa
ngelu.”
”Digosok balsem ya Jeng?”
RA. Tien Tisnowati manthuk. R. Sukmana banjur jupuk balsem,
nuli digosokaké pilingané kanthi alon‑alon lan ngati-ati banget. RA. Tien
Tisnowati mung tansah mandeng baé mripaté adus eluh.
”Wis ora susah muwun Jeng, mudhak saya gawé sedhihing atiku.”
”Enggonku nangis iki, nangisi panjenengan kok Mas.”
”Nangisi aku? Apa sababé?”
”Mesakaké.”
”O .............. wis
ora susah dipikir Jeng, saréa wis bengi.”
”Sukmanawati ora ngompol Mas?”
”Ora, nembé baé daktiliki.”
RA. Tien Tisnowati banjur mapan turu, mripat direm-remaké,
nanging meksa ora bisa turu. Déné R. Sukmana tetep lungguh ana ing sandhingé
katon prihatin banget. Ngantuking mripaté lan sayahé ora dirasakaké saking
gedhéning katresnané karo sing lagi nandhang lara.
Ésuké jam 6 R. Sukmana sida budhal menyang Magetan. Jam 12
awan nembé bali bungah weruh RA. Tien Tisnowati wis bisa menyat, lagi mondhong
Sukmanawati karo nusoni.
”Kok nganti awan Mas nembé kondur?”
”Iya Jeng awit mau karo milang‑miling golèk omah pisan.”
”Olèh Mas?”
”Olèh Jeng ana kampung Selasari, omahé gebyok, pekarangané
jembar, papané kepénak.”
”Nyéwa apa sida mundhut Mas?”
”Tuku Jeng, malah wis dakbayar pisan, coba pirsanana iki Io
kohiré lan kwitansiné.” karo ngulungaké kohir lan kwitansi.
”Kok larang temen Mas?”
”Kuwi wis klebu murah Jeng, awit pekaranganané jembar tur ana
pinggir dalan gedhé pisan. Malah niyatku omahé arep dakbubrah, arep dakyasakaké
sing anyar, cilika yèn gedhong.”
”O ..............”
”Mula sliramu énggala saras ta Jeng, bésuk bisa mriksani.
Malah aku dhèk mau ya wis nemoni anèmer sing sok mborongi omah, yèn gawé omah
gedhong jaréné bisa rampung ing dalem 2 wulan.”
”Kangmas ya wis dhawuh nggawé?”
”Uwis Jeng perluné sisan gawé, dadi suk mung kari dienggoni
baé.”
”Ya muga‑muga baé aku énggala pinaringan waras ya Mas bisa ngenggoni
omah anyar, urip kepénak.”
Nanging idham‑idhamané R. Sukmana kang nedya arep urip
bebarengan karo RA. Tien Tisnowati mau ora bisa klakon manèh, malah ambyar,
lebur tanpa dadi. Awit larané RA. Tien Tisnowati mundhak dina saya mundhak
ngrekasa banget, nganti pet ora doyan mangan apa‑apa. R. Sukmana sasat awan
bengi terus tetugur ana sandhingé kanthi prihatin. Apa manèh bareng nyumurupi
yèn RA. Tien Tisnowati bola‑bali tansah ora éling, atiné kaya dirontog‑rontoga.
Awak sakojur wis krasa anyep kabèh, ketegé kurang, praèné wis aclum, lambéné
wis katon biru, gunemé abot lan seret. Weruh kaya mengkono mau R. Sukmana wis
ngedhap atiné. Gèk Pak Yoto lan Bok Yoto lagi golèk dhukun durung padha mulih.
”Mas gorokanku teka
garing temen, apa ana wédang?” mengkono celathuné RA. Tien Tisnowati wayah jam
10 bengi karo R. Sukmana sing isih tetep tugur ana sandhingé.
”Arep ngombé Jeng?”
”Iya Mas, gorokanku teka krasa salit banget.”
R. Sukmana banjur énggal‑énggal menyat ngiling wédang terus
diombekaké, awit RA. Tien ngombé dhéwé ngrekasa.
”Nah, rada logro sethithik gorokanku.”
”Sukur. Dhahar bubur apa piyé Jeng?”
”Ora ................... Mas, ora kepéngin.”
”Didhahari sithik‑sithik ya Jeng, karebèn ora kosong.”
”Emoh Mas, ora kepéngin.”
”Dhahara pil vitamin baé ya Jeng?”
”Ora ............... Mas, ora ..................... ! Adhuh
Mas, sirahku tulung sangganen Mas, rasané teka arep tiba ngéné, pandelenganku
pating klepyur peteng.”
Trengginas R. Sukmana banjur nyandhak RA. Tien Tisnowati
dipangku, sirahé dipijeti alon‑alon. Nganti suwé RA. Tien Tisnowati durung bisa
éling, awaké nuli dioyog‑oyog, meksa ora éling, R. Sukmana ora tahan weruh
kahanan sing nyedhihaké mau, mripaté wiwit kembeng luh, wusana luhé wiwit saka
setètès tumètès nibani rainé RA. Tien Tisnowati. RA. Tien Tisnowati kagèt
bareng ketiban luh. Banjur wiwit ngelèkaké mripaté weruh R. Sukmana lagi
nangis. Lambéné obah‑obah arep guneman rasané seret gunemé pedhot‑pedhot.
”Mas ............... Mas ................ Mas.” gunemé wis
jero lirih.
”Apa Jeng, gegantilaning atiku, ana apa?”
”Mas .............. kaya ............. kaya ...............
aku .......... wis ......... ora kuwat
................. manèh .... awak ................ awak .......... ku ............. wis ......
krasa ................. lemes ................... kabèh ....... ora bisa
................. obah ..... Bok ................. menawa ....................... wis ....................... tekan
............ titimangsaku .................
Mas, ................... aku ........................ wis
.................. ora ...................
kuwat .................. Mas ...................... mangsa
................ bodhoa ............
putramu ............... Suk
.............. ma ................. na
........... wa ........... ti.
”Jeng .................
Jeng, sing éling Jeng éling.” Wangsulané R. Sukmana trenyuh.
”Aku ............ isih ..................... éling Mas. O
....................... anakku
................ gegantilaning ............... nyawa ............... ku
............... kowé
...................... kepeksa
dak ........ tinggal.”
Tekan semono RA. Tien Tisnowati nolèh, nyawang Sukmanawati
sing lagi turu angler. Kaya‑kaya Sukmanawati ngerti, banjur mak plengèh gumuyu
saclèrètan. RA. Tien Tisnowati genti nyawang R. Sukmana manèh.
”Mas .............. coba putramu ....................
Sukmanawati ................... junjungen .................. mréné ............
sedhéla ................ aku kepéngin ngarasi.”
R. Sukmana banjur mbopong Sukmanawati dicedhakaké, nuli pipiné
sing katon ginuk‑ginuk diarasi, lambéné, bathuké.
”Wis ................. Mas .................. wis
................. cukup.”
Sukmanawati kaya ngerti, banjur mak plengèh mèsem sakeclapan.
Bubar kuwi nuli dibopong manèh déning R. Sukmana, diturokaké.
”Wis ................ Mas .................... karia ....................... sugeng
.......... Katresnan panjenengan ................. dak
.................... gawa
............... bali
.................... menyang ....................... pangayunaning
................. Pangèran .......... aku .................. nyuwun
................... pamit ..................... Kang ............ mas ..........................
dak ......................anti‑anti ................. ana .............
lawanging ....................... alam ..................... langgeng
..................... Kanggo
..................... sanguku
.......................... Mas .................. lathiku
................ arasen ..................
sakecupan ....................
bèné ................ kepénak.”
R. Sukmana sumedhot dingkluk ngaras latiné RA. Tien Tisnowati.
Bareng‑bareng karo tumèmpèling lathi padha lathi, sanalika iku uga, mak les
............... RA. Tien Tisnowati yitmané musna, bali menyang pangayunaning
Pangèran. Layoné katon gilang-gilang, kaya wong turu, lambéné mèsem praupané
malih katon sumringah.
R. Sukmana njerit ngrungkebi layoné RA. Tien Tisnowati sing
wis kaku. Bareng‑bareng karo panjerité R. Sukmana. Sukmanawati kagèt karo
nangis cengèr‑cengèr .......... lan binareng tekané P. Yoto sakloron, sing,
ngirid dhukun. P. Yoto sakloron njenger domblong ora bisa guneman, weruh
lelakon kang nrenyuhaké mau.
B. Yoto éling, krungu tangisé Sukmanawati. Grégah mlayoni,
Sukmanawati terus diemban. Déné P. Yoto banjur ngoyog-oyog R. Sukmana sing lagi
ora éling.
Nganti seminggu R. Sukmana kaya wong linglung, lungguh
ngadhepi kuburané RA. Tien Tisnowati kang isih anyar. Donya rumangsané wis
peteng, wis samun, sepi. Atiné kemba, kecuwan awit idham‑idhamané kang
pungkasan ambyar lebur, tanpa lari. Atiné nglokro wis ora betah urip ana alam
donya, kepéngin nusul menyang RA. Tien Tisnowati sing wis ndhisiki.
”Dhuh Dhiajeng, memaniking atiku .....................
entènana, pun kakang wis ora kuwat nahan kasedhihan sing kaya mengkéné iki.
Entènana Dhiajeng entenana ......”
Kaya mengkono sambaté R. Sukmana memelasi, nrenyuhaké sing
krungu, karo ngrungkebi maejan.
”Dhuh Gusti mugi‑mugi
cinupeta kémawon nyawa kula énggal-énggal, awit kula boten kiyat nampi cobi,
ingkang kados makaten agengipun. Dhuh Gusti ................ welasana dhumateng titah paduka punika .............. !”
R. Sukmana saya katon sedhih banget. Dumadakan kagèt,
rumangsané weruh kuburané RA.Tien Tisnowati mlekah, lan ora suwé banjur katon
ana wewujudan kaya wewayangané RA. Tien Tisnowati, metu saka kubur, ngadeg ana
ngarepé R. Sukmana ulaté sumringah bening karo celathu mengkéné.
”Mas .................. panjenengan élinga, yèn panjenengan
nusul aku, la sapa sing arep ngemong Sukmanawati? Apa panjenengan lali karo
sumpah panjenengan?”
Mak Jenggirat R. Sukmana kagèt saka ngalamuné, wewayangané RA.
Tien Tisnowati ilang, kubur tetep isih wutuh ora amblong. Grégah pikiré kaya
ginugah, éling ing sakabèhé. Kanthi lemes R. Sukmana banjur ninggal kuburané
RA. Tien Tisnowati, bali menyang
pondhokané.
Ya wiwit iku R. Sukmana prasetya wis ora nedya arep omah-omah, mung arep ngemong Sukmanawati. Let
sepuluh dina R. Sukmana banjur pamit,
lunga saka omahé P. Yoto, niyaté arep mulih menyang Sala. Sukmanawati diemban.
Sadurungé ninggalaké Désa Gemutri luwih dhisik merlokaké tilik menyang kuburé
RA. Tien Tisnowati. Bareng wis krasa marem terus lunga. Pak Yoto sakloron mèlu
trenyuh atiné.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar